ՇՆՈՐՀԱԿԱԼ ԵՆՔ - SHNORHAGAL ENK (Our Thanks)

Václav Havel died on the 18th of December 2011.

My special tribute to him is published here.

ԽՕՍՔ ՑԱՒԻ

Արին Չերչեանի Յիշատակին

Մոնթրէալ, 30 Հոկտեմբեր 2011


Առաջին անգամ չէ որ խօսք կ'առնեմ մահուան հանգրուանը թեւակոխած անձնաւորութեան մը յիշատակը յարգելու համար: Այդ կսկիծալի պարտականութիւնը կատարած եմ բծախնդրօրէն, բազում անգամներ, որոնցմէ մի քանին այս յարկին տակ իսկ: Յուշախօսքերու ձեռագրերս՝ դժբախտաբար, հատոր մը լեցնելու ծաւալն ունին արդեն:

Առաջին անգամն է սակայն որ այսպիսի խօսք կ'առնեմ իսկապէս եղերական պարագայի մը դէմ հանդիման գտնուելով: Օրերէ ի վեր միտքս կը չարչարուի արտայայտելու համար անհաւատալին, կարենալ սփոփելու համար անմխիթարելին:

Թերեւս հարց պիտի ծագի թէ ինչո՞ւ այստեղ եւ այսքան հեռու անմիջական ընտանիքէն, հոս ենք այսօր յարգելու յիշատակը անձի մը որուն հետ ո'չ մէկ անմիջական կապ ունեցած են այստեղ եղողներուն մեծամասնութիւնը: Ինչո՞ւ ա'յս պարագան ա'յս երիտասարդուհիին: Ի վերջոյ՝ նմանօրինակ ողբերգութիւններ կը պատահին ամէն օր աշխարհի տարածքին եւ նոյնպիսի ծաղիկ հասակի հայորդիներ կը մեկնին անվերադարձ:

Ըսեմ ձեզի սակայն թէ ա'յս մէկը եզակի պարագայ մըն է որովհետեւ ընտանիքի հսկայ ծառ մըն է որ եղաւ ճիւղակոտոր: Եւ այդ ծառը միայնակ չէ, այլ մաս կը կազմէ պուրակի մը որ կը կոչուի «Բարեգործական», եւ որուն ծառաստանին արմատները կը սնանին նոյն ակունքներէն որ կը կոչուի «սփիւռքահայութիւն»: Անտառ մըն է ամբողջ որ կը սփռուի աշխարհի տարածքին եւ որ կը ստուարանայ, որովհետեւ իբրեւ հզօրացման լոյսի աղբիւր կը գործածէ հի՜ն, շատ հի՜ն, բայց հազուագիտ յաւերժանիւթեր որ կը կոչուին «բարեկամութիւն եւ մարդասիրութիւն»: Աշխարհի մէկ ծայրամասի ծառին կոտրատումի գոյժը, կ'անցնի ուրեմն այս արմատացանցէն եւ անտառն ամբողջ կը սարսափի եւ կ'ողբայ իր վէրքին ցաւը:

Անոնք որոնք մտերիմ բարեկամներ են ինծի, նոյնպէս գիտեն թէ ի՞նչպիսի զգացումներով կապուած եմ ես Արինի հօր Վիգէնին: Որպէս մանկութեան եւ պատանեկութեան նախ դրացի եւ խաղընկեր, յետոյ նո'յն ՀԲԸՄի վարժարաններու դասընկեր, սկաուտական շարքերու տասնամեակներու եղբայր, նո'յն ազգային առաջնահերթութիւններով մտահոգ, նմանօրինակ աշխատանքներու լծուած:

Արինի մայրը, Յասմիկը, նոյնքան տարիներու նուիրուածութիւն եւ ծառայութիւն մատուցած է ՀԲԸՄի սկաուտական շարքերուն եւ մաս կազմած է անոր արենուշական խումբի խմբապետական անձնակազմին:

1990ի Օգոստոսի աւարտին, Մոնթրէալ ժամանեցին Վիգէն եւ Յասմիկ Չերչեան զոյգը: Յասմիկը՝ եօթ ամսու յղի էր Արինով: Անոնք կտրեցին այդ երկար ճանապարհը այդ առողջական պայմաններու տակ, մաս կազմելու համար իմ եւ Տաթեւիկի պսակին: Վիգէնը չէր կրնար մասնակից եւ բաժնեկից չըլլալ կեանքիս այդ կարեւոր րոպէներուն: Արինը ուրեմն՝ փաստօրէն նոյնպէս ներկայ էր: Իրենց վերադարձէն հազիւ ամիս մը ետք էր որ աւետուեցաւ մեզի իր ծնունդը:

Արին Չերչեան, ծնած է Պէյրութ 18 Հոկտեմբեր 1990ին: Երկրորդ դուստրն է Վիգէն եւ Յասմիկ Չերչեաններու: Աւագ քոյրն է Արազը, կրտսեր քոյրն է Արաքսը, եւ փոքրիկ եղբայրն է Արման-Օննիկը:

Յաճախած է ՀԲԸՄի Պօղոս Կարմիրեան Վարժարանը եւ աւարտած անոր թէ' նախակրթարանի եւ թէ' միջնակարգի դասընթացքները:

Յաճախած եւ Պատուոյ Յիշատակութեամբ աւարտած է ՀԲԸՄի Դարուհի Յովակիմեան երկրորդականը: Ապա աւարտած է TLC Academic Schoolի Թեքնիք Պաքալորէայի բաժինը ուրկէ շրջանաւարտ եղած է աւագ հաշուապահութեան վկայականով:

Կը յաճախէր Հայկազեան Համալսարանը ուրկէ շրջանաւարտ պիտի ըլլար այս ուսումնական տարին Business Administrationի վկայականով:

1998 էն ի վեր գործօն անդամ եղած է ՀԲԸՄ-ՀԵԸի հայկական պարախումբին: 2009 ի գարնան, հիմնադիրը եղած է Հայկազեան Համալսարանի Կանանց Ֆութպոլի Խումբին որուն խմբապետուհին էր մինչեւ իր մահը:

Անդամ էր ՀԲԸՄի Կարմիրեան Վարժարանի շրջանաւարտից միութեան: 2009 էն ի վեր անդամ էր Հայկազեանի Ուսանողաց Յանձնախումբի վարչութեան մէջ: 2010 էն ի վեր անդամ էր Հայկազեանի Հայկական Պարախումբին որպէս գլխաւոր պարուհի:

1997 էն ի վեր անդամ էր ՀԲԸՄի ամառնային բանակումի մեծ ընտանիքին, նախ որպէս մասնակից ուսանողուհի, ապա որպէս փոխ խմբապետուհի: Վերջին չորս տարիներուն կը վարէր բանակավայրի խմբապետուհիի պատասխանատու պաշտօնը:

Այս ամփոփ կենսագրականը արդեն իսկ կը հաստատէ թէ ինչպիսի անձ մըն էր Արինը: Ամէն բանէ աւելի սակայն, ան կը վկայէ թէ ինչպիսի անձ մը ան պիտի դառնար: Որքա՜ն նուիրուածութին կայ հոն, որքա՜ն սէր հանդէպ իր արմատներուն, որքա՜ն երիտասարդուհիի կորով, որքա՜ն ծառայասիրութիւն:

Արինին կեանքին թելը անժամանակօրէն կտրուեցաւ քառասուն օրեր առաջ: Իրեն հետ կը թաղուին մեր ակնկալութիւնները, մանաւանդ մեր երազները ապագայի մը հանդէպ որ վստահաբար պիտի ըլլար այնքան արգասաբեր:

Ես բնաւ չկարողացայ գրկել Արինը եւ ըսել իրեն թէ որքան կը սիրեմ զինք եւ իր ընտանիքը: Բոլոր իր աշխարհասփիւռ մտերիմները զրկուեցան ատկէ ընդմիշտ:

Աստուածաշունչի ամենէն առեղծուածային եւ իմաստալից գլուխներէն մին Յոբի Գիրքն է, որովհետեւ հոն մեզի կը նկարագրուին ամենէն նուիրեալին անմարդկային կորուստները, տառապա'նքը` ի գին փորձութեան ենթարկելու անոր հաւատքն ու սէրը: Այսպիսի կեանքի մը նուիրուածութեան հանդէպ կայծակնահար ընող կորուստը փորձութեան կ'ենթարկէ անտառն ամբողջ:

Արինին յիշատակը միմիայն մենք բոլորս կրնանք յաւերժացնել: Նուիրումո'վ: Մի'շտ առատաձեռն եղէք ուրեմն ձեր ծառայութեամբ իր երիտասարդուհիի կորովին ինքնաբաշխութեան օրինակով:

Թերեւս ճիւղակոտոր ծառը ինք, Վիգէնն էր որ խորիմաստօրէն մեզի երկու պատգամ փոխանցեց այն օր երբ արտասուալից հեռախօսակապով փորձեցինք իրար գրկել հեռակայօրէն.

- Աստուած մեծագոյն թշնամիիս չտայ այս աննկարագրելի ցաւը:

Յետոյ, երբ իր միւս մտերիմը Սագօն առաջարկեց մեկնիլ Պէյրութ իրենց հետ ըլլալու համար այս ծանր օրերուն, ըսաւ.

- Եթէ կրնաս աղջիկս ինծի վերադարձնել՝ եկո'ւր: Ապա թէ ո'չ՝ հոն մնացիր, զաւակներդ եւ ընտանիքդ քեզի աւելի պէտք ունին:

Ցաւ չունենա'ք եւ գիտցէք թէ ինչն է ամենէն կարեւորը: Ա'յս էր որ կ'ըսէր մեզի ընկերս:

Բայց ունի'նք ցաւը մենք բոլորս հիմա': Մեզի կը մնայ չմոռնալ կարեւորը:

Մեր մարդկութի'ւնը:

A Great American and A Great Armenian

Yesterday, one of the all-time great Americans, and equally great Armenian, Dr. Jack Kevorkian, passed away quietly in a Michigan hospital, from complications of his long time disease, very unlike the turbulent life that he led fighting for a fundamental human right.

On March 8, 2008, I gave a lecture at Columbia University on the topic of The Vanishing Breed of the Armenian Intellectual. That lecture turned into a series of ideas which I have elaborated since in numerous other ones as well as in essays. In it, I defined the intellectual as follows:

...

“An intellectual is one, whose output in the field of human intellect (which includes any creative output) and whose derived actions from such thought will shape and reshape the society or collective that is paying attention to him/her. This output allows such a collective to see themselves in hereto unknown frames of reference, to push the boundaries of how they think of themselves and to imagine a new reality of existence.

…. The operative word here is boundary. All systems, structures, societies, countries, even living organisms and subatomic particles are defined by their boundaries (or illusions thereof), by their edges, by what frames them. Why? Because not only do those limits define the whole, but also because edges and limits are the ones that are pushed and redefined. Interesting things happen not in the middle of the Bell curve but at its tail ends.”

I then went on to use this definition to name a few intellectuals. For my American audience, I added:

“…On the US side of our common border I would mention Dr. Jack Kevorkian. Certainly a taboo name in most Armenian circles, but who fits the definition I gave of the intellectual. Because of his convictions and actions, he has not only forced a societal debate on euthanasia in the US, but literally all over the world. Needless to say he has pushed the boundary of the system.”

For almost all of my adult life, since I heard of him and his work, I have harbored a disappointment and occasionally even anger directed against all our Diasporan organizations and media for ignoring him. Regardless of one’s position for or against assisted suicide for those who wanted to die with dignity, I was incensed by the total official and unofficial indifference towards this man who behaved true to his conscience, and wanted the betterment of the society he lived in, by continuously pushing all the boundaries and challenging the status quo. I found the attitude of the Armenian organizations backward and abhorrent, but also mostly symptomatic of the state of dysfunction we have collectively sunk into. There was no public space to discuss the issues advocated by Dr. Kevorkian within our communities. I am sure our so-called “leader”s would rather that he not even called himself an Armenian.

I am grateful that that injustice done to him by his Armenian countrymen was partially redressed by the UCLA Armenian Students’ Association and the Armenian American Medical Society of California earlier this year when they invited him to speak. They deserve credit for their honourable gesture. And yet, like most things we do collectively, it seems like that it really was a case of “too little and too late”.

The man and his work have now passed into history and both have turned into legend. Kevorkian arguably stands as a giant of the human rights movement in the US for sure and perhaps even the world. It is the Armenians, by their attitude, who had everything to gain by debating his ideas and actions and who have now lost that opportunity.

In a uniquely masterful film, You Don’t Know Jack, released auspiciously on April 24, 2010 on HBO, the great Kevorkian is portrayed by the equally great Al Pacino, along with a stellar cast. Pacino went on to earn an Emmy and two Golden Globe awards for his amazing portrayal of the amazing Armenian.

I think that as a lasting tribute, every single Armenian institution and organization in the world should schedule a screening and a debate of that film.

They don’t come like that anymore. There are not many new Al Pacinos these days.

There certainly is not and will not be another Dr. Jack Kevorkian.

My world is now diminished by another hero.

June 4, 2011

Mount Royal

The Last of The Three

Yesterday, my uncle, Pierre Attarian, son of Hovsep Attarian of Yozgat and Zorah Amirian of Dikranagerd passed away in a Beirut hospital. He had been submerged into a coma for over two weeks due to a severe brain haemorrhage and the resulting unrecoverable damage.

Yesterday, his heart stopped working. After a long series of sad episodes, it just could not take life any longer and gave up.

Pierre was the last survivor of the trio of Attarian brothers who were a towering presence in the Armenian cultural and intellectual scene of Lebanon for close to four decades, starting in the late fifties. He was the youngest brother of my father, writer, essayist, literary critic and publisher Alphonse Attarian (Armen Tarian) and the poet, essayist and political and community leader Karnig Attarian.

Pierre had inherited the common physical trait of the three Attarians, ironically, from his mother Zohra. A relatively shorter stature with a proportionately larger head full of hair. Of the three brothers, he resembled her the most.

He was also the lesser known of the three. Because he was much younger than the other two, his was more a role of behind-the-scenes. Like his brothers, he was an active member of a collective that called for a cultural revolution in the late sixties and started publishing the Ahegan which was politically unaffiliated and advocated a modern critical approach to the analysis of literature, and the graphic and performing arts; only in the pursuit of true excellence; art not closed on itself, but open to the world. Like his brothers, he was an active member of the Lipananahye Kragan Shrtchanag, the Lebanese Armenian Literary Circle which his brothers had helped found, and which has been the focal point of progressive intellectual activity in the Lebanese Armenian community for over half a century.

For all of his life, he worked at the firm of the great Lebanese architect Louis Tabet, and has had an important input in many of the famous projects of the firm, from official residences, to hotels, to apartment complexes and office buildings.

His greatest love has been the cinema. He was a lifelong worshipper of the art, an ardent collector of literature about the topic and a great source of information. The cinema section of his library was probably unmatched at the time. An ardent reader like his brothers, he was also a great fan of French literature and the chansonnier tradition.

My uncle, had an unmatched sense of humour and wit. He had an uncanny sense of the absurdity of human existence and could give an ironic twist to any story he told. Had he lived in the West, he would surely have become either a successful stand-up comedian or a humourist.

His last significant creative act was his collaboration with a group of friends and family to posthumously edit and publish my father's manuscripts. In a sense, I don't think he ever recovered from the untimely death of both of his brothers who never made it even to seventy years of age. He outlived them in a sad world which had stopped making sense a long time ago. It was not the one that he had worked hard to rebuild in his youth. I am at least glad though that he witnessed the great victory of the people of Egypt against tyranny. I am confident he felt somewhat vindicated, that what his family stood for was not in vain.

I saw him last about five years ago when he attended a special event honoring my contribution at the AGBU in Montreal. He sat at my table, next to my friend (also now deceased) the great mayor of Mount Royal, Mrs. Vera Danyluk. He was somewhat uneasy as he always shunned the limelight. His Parkinson's Disease had started to advance. He looked at us and said smiling:

"I am trembling all over, but I am not afraid". It just said it all.

And now, the three are united once more.